Kakao, napój wytwarzany z ziaren kakaowca znany jest ludziom od tysięcy lat. Majowie i Aztekowie pili je podczas świąt i obrzędów religijnych [1]. Co czyni kakao tak niezwykłym? Dlaczego wyrobom z kakao, m.in. gorzkiej czekoladzie przypisuje się korzystne działanie dla mózgu?
W cytowanych poniżej badaniach naukowcy korzystali z wyrobu, do którego produkcji używa się kakao. Mówiąc o jego wpływie na nasz mózg możemy założyć, że filiżanka tego egzotycznego napoju ma takie samo działanie jak kilka kostek gorzkiej czekolady.
Czy picie kakao sprawia, że sprawniej myślimy?
Dowiedziono, że spożycie kakao i produktów jego przetwórstwa (np. gorzka czekolada) poprzez zwiększanie aktywności mózgu pozytywnie wpływa na szybkość zapamiętywania i wydłuża czas, w którym możemy przywołać dane z pamięci krótkotrwałej [2]. W testach sprawności funkcji poznawczych w których badani mieli za zadanie wykonywanie obliczeń matematycznych w pamięci, grupy które wcześniej spożyły wyroby z kakao otrzymały wyższe wyniki w porównaniu z grupą kontrolną [3]. Badani z grup, którym podano wyroby, w których składzie obecne było, poza lepszymi wynikami w testach wykazywali też większą motywację, oraz czujność podczas wykonywania zadań [4][5].
Te pozytywne zmiany mogą być związane z jednorazowym spożyciem gorzkiej czekolady, wówczas w czasie do kilkudziesięciu minut po jej zjedzeniu będziemy cieszyć się większą sprawnością kognitywną. Badani zgłaszali też zmniejszenie stresu związanego z wykonywaniem zadań, zmniejszenie uczucia zmęczenia i podniesienie nastroju. Badania potwierdzają pozytywne następstwa w działaniu funkcji poznawczych, kiedy gorzka czekolada staje się elementem diety przez okres przynajmniej kilkunastu dni. Substancje zawarte w kakao stymulując procesy neurogenezy wspomagają długotrwałe budowanie nowych połączeń w naszym mózgu. Pozytywny wpływ gorzkiej czekolady na funkcje poznawcze daje się zauważyć zarówno tuż po spożyciu, jak i w kontekście usprawnienia funkcjonowania mózgu w dłuższej perspektywie czasu [6].
Co takiego w kakao i czekoladzie sprawia, że czujemy się dzięki niej lepiej?
Z czego wynika to, że jedzenie gorzkiej czekolady i picie kakao może wpływać pozytywnie na nastrój? Podczas badań oceniających również nastrój osób spożywających w ramach eksperymentów gorzką czekoladę wykazano, że istotnie wywołuje ona uczucie zwiększonej motywacji, podwyższonej energii, polepsza samopoczucie [4][5]. Efekt ten warunkowany jest zarówno przez działanie flawonoli oraz kilku substancji, które wykazują właściwości psychoaktywne.
Jakie substancje sprawiają, że pijąc kakao możemy poprawić swoje samopoczucie?
Kofeina
Dobrze znana substancja pobudzająca, którą większość ludzi spożywa regularnie pijąc kawę. Mechanizm działania kofeiny polega na antagonizmie receptorów adenozynowych. Tymczasowe zablokowanie tych receptorów znosi uczucie zmęczenia i senności. Dodatkowo poprzez oddziaływanie kofeiny z receptorami dla adenozyny odhamone zostają komórki nerwowe wykorzystujące jako transmitery m.in. dopaminę i serotoninę co powoduje wzrost aktywności psychomotorycznej, podnosi nastrój, ułatwia koncentrację i zwiększa motywację do działania.
Teobromina
Mechanizm działania teobrominy podobny jest do innych alkaloidów purynowych, do których należy też kofeina. Teobramina wpływa na układ nerwowy w mniejszym stopniu niż obecna w czekoladzie kofeina, jednak przypisuje jej się właściwości polepszające nastrój oraz poprawiające funkcje poznawcze [7].
Fenyloetyloamina
Jest związkiem naturalnie występującym w naszym organizmie, w układzie nerwowym pełni rolę neuroprzekaźnika. Jej struktura chemiczna wykazuje podobieństwo do innych amin biogennych – serotoniny, dopaminy oraz norepinefryny. Z tego względu jest zdolna do aktywacji swoistych receptorów znajdujących się wewnątrz komórek monoaminergicznych, na skutek czego zwiększa się ilość neuroprzekaźników w przestrzeniach synaptycznych. Pobudzenie tych trzech układów neuroprzekaźników sprawia, że odczuwamy stymulację, wzrost motywacji, podniesienie nastroju. W wyższych dawkach fenyloetyloamina może wywołać nawet łagodną euforię [8]. Efekt działania fenyloetyloaminy jest zbliżony, choć zdecydownie słabszy do środków odurzających z grupy stymulantów. To fenyloetyloamina odpowiada za pojawienie uczucia „motylków w brzuchu”, oraz zwiększa libido.
Analogi Anandamidu
Analogi, to znaczy związki o bardzo podobnej budowie i właściwościach. Składniki te przypominają strukturą endogennie występujący anandamid. Jest to neuroprzekaźnik wchodzący w skład układu endokannabinoidowego. Duże pobudzenie receptorów układu kannabinoidowego przez substancję psychoaktywną – THC odpowiada za pojawienie się stanu odurzenia. Fizjologicznie układ ten reaguje na anandamid, który wydzielany jest w stanie snu i relaksu. Przypuszcza się, że zawarte w czekoladzie kannabinoidy nie aktywują receptorów bezpośrednio, ale gdy przedostaną się do mózgu wpływają na zahamowanie degradacji obecnego tam anandamidu co zwiększa jego stężenie i sprzyja odczuwaniu przyjemności oraz relaksu [9].
Endorfiny
Kakao właściwie nie jest źródłem endorfin. Większy wpływ na ten neuroprzekaźnik ma czekolada. Jest ona produktem o wysokich walorach smakowych, oraz stosunkowo dużej zawartości cukrów prostych, dzięki czemu pobudza układ nagrody. Pobudzenie to, skutkuje wzmożonym wydzielaniem endorfin. Idąca za tym aktywacja układu opioidowego wywołuje uczucie przyjemności i szczęścia [10].
Czy czekolada jest dobra dla naszego zdrowia psychicznego?
Dzięki swoim właściwościom czekolada oraz kakao może zapobiegać, bądź łagodzić objawy depresji. Wykazano, że regularne spożywanie gorzkiej czekolady może mieć wpływ na zwiększenie subiektywnego poczucie spokoju oraz ułatwia wchodzenie w stan relaksu. Gorzka czekolada, kakao poza regulowaniem pracy układu serotoninergicznego powyżej opisanymi mechanizmami wykazuje długofalowy pozytywny wpływ na pracę mózgu. Ziarna kakaowca charakteryzują się wysoką zawartością aminokwasu będącego prekursorem serotoniny – tryptofanu. Ich spożycie wiąże się ze zwiększeniem poziomu serotoniny w mózgu [10]. Spożycie czekolady łagodzi też kliniczne objawy lękowe, oraz depresyjne u osób chorych [2]. Osoby przeżywające silny przewlekły stres mogą odczuć ulgę po spożyciu gorzkiej czekolady [11]. Regularne spożywanie gorzkiej czekolady może obniżyć ryzyko wystąpienia objawów depresji klinicznej nawet do 57% [12].
Reasumując, kakao jest napojem, którego spożycie może zmobilizować nas do działania, ułatwić relaks po ciężkim dniu i zwiększyć potencjał naszego mózgu. Możemy używać go jako naturalnej substancji prokognitywnej. Co więcej, dzięki wysokiej zawartości antyoksydantów pomimo podkręcenia pracy naszego mózgu chroni go przed uszkodzeniami. Aby wykorzystać pełen potencjał przetworów kakaowca zaleca się picie kakao bez mleka i cukru, oraz spożywanie czekolady o wysokiej ilościowej zawartości kakao (nawet do 90%). Białka mleka i cukier wchodzą w interakcję ze składnikami kakao i neutralizują ich korzystne działanie na układ nerwowy.
Literatura:
- [1] Afoakwa, E. O.: „History, origin and taxonomy of cocoa”. In E. O. Afoakwa (Ed.).Chocolate science and technology(pp. 1–16). (2nd ed.). West Sussex, UK: John Wiley &Sons, Ltd. 2016
[2] Sokolov AN, Pavlova MA: „Chocolate and the brain: neurobiological impact of cocoa flavanols on cognition and behavior.” Neurosci Biobehav Rev. 2013 Dec;37(10 Pt 2):2445-53. - [3] Scholey AB, French SJ: „Consumption of cocoa flavanols results in acute improvements in mood and cognitive performance during sustained mental effort.” J Psychopharmacol. 2010 Oct;24(10):1505-14.
- [4] Nehlig A.: „The neuroprotective effects of cocoa flavanol and its influence on cognitive peformance” Br J Clin Pharmacol. 2013; 75(3): 716-727
- [5] Francis ST, Head K.: „The effect of flavanol‐rich cocoa on the fMRI response to a cognitive task in healthy young people.” J Cardiovasc Pharmacol. 2006;47:S215–220.
- [6] Socci V, Tempesta D: „Enhancing Human Cognition with Cocoa Flavonoids.” Front Nutr. 2017 May 16;4:19.
- [7] Baggott MJ, Childs E: „Psychopharmacology of theobromine in healthy volunteers. Psychopharmacology” (Berl). 2013 Jul;228(1):109-18.
- [8] Irsfeld M, Spadafore M, Prüß BM: „β-phenylethylamine, a small molecule with a large impact.” Webmedcentral. 2013 Sep 30;4(9):4409.
- [9] Benton D, Donohoe RT: „The effects of nutrients on mood.” Public Health Nutr. 1999 Sep;2(3A):403-9.
- [10] Antonella Bertazzo, Stefano Comai: „The content of protein and non-protein (free and protein-bound) tryptophan in Theobroma cacao beans” Food Chemistry,Vol. 124(1), 2011; 93-96.
- [11] Al Sunni A, Latif R: „Effects of chocolate intake on Perceived Stress; a Controlled Clinical Study.” Int J Health Sci (Qassim). 2014 Oct;8(4):393-401.
- [12] Jackson SE, Smith L: „Is there a relationship between chocolate consumption and symptoms of depression? A cross-sectional survey of 13,626 US adults.” Depress Anxiety. 2019 Oct;36(10):987-995.